Dzieje Parafii
Miasto i parafia Stawiski leżą na pagórku Wysoczyzny Kolneńskiej, na terenie powiatu Kolno, w województwie Podlaskim.
Parafia Stawiski znajduje się pod 22,15 stopniem długości geograficznej wschodniej i 55,30 stopniem szerokości geograficznej północnej.
Z terenu parafii Stawiski wypływają dwie rzeki. Pierwszą jest Dzierzbia, która swe źródła ma w pobliżu wioski Cedry. Nazwę zaś przyjmuje od wioski Dzierzbia leżącej w parafii Poryte.
Drugą rzeką, do której wpada Dzierzbia jest Skroda. Wypływa ona w pobliżu wioski Skroda Wielka, leżącej na pograniczu parafii Stawiski i Romany. Płynąc przez teren Stawisk, przepływa obok wiosek: Skroda Mała, Koziki, Laskowiec i wpada do Pisy, prawego dopływu Narwi.
Parafia Stawiski znajduje się przy drodze krajowej nr 61 prowadzącej z Warszawy przez Serock, Pułtusk, Różan, Ostrołękę, Łomżę, Stawiski, Szczuczyn, Grajewo i Augustów na wschód na Litwę. Jest to dawny trakt handlowy prowadzący z Warszawy do Kowna i dalej w kierunku Petersburga.
Nazwa Stawiski pochodzi od stawów, których było dużo w tych okolicach. Potwierdza to miejscowa tradycja jak i zapiski utrwalone w różnych kronikach i sprawozdaniach. Pierwotnie była to wieś, założona przez Kurzątków herbu Awdaniec, którzy w latach 1407 - 1411 otrzymali puszczańskie włóki nad rzeką Dzierzbią.
Na przestrzeni swej historii Stawiski należały do różnych właścicieli. Począwszy od: Radzanowskich, Niszczyckich, Grabowieckich, Wegierskich, Zamoyskich (herbu Grzymała), Skrodzkich, ponownie Zamoyskich, Drozdowskich, Karnkowskich, Bykowskich i w XX w. do Kisielnickich.
Najdawniejsze wzmianki o Stawiskach zachodzą w historii parafii Poryte, do której to Stawiski należały od początku swego istnienia, aż do roku 1903 to jest do chwili utworzenia samodzielnej parafii. Natomiast parafia w Porytem istniała już od 1386 roku.
Bliższe wiadomości o Stawiskach mamy z 1585 roku. Stawiski były wówczas własnością dziedzica, Andrzej Węgierskiego.
Nowy okres dla Stawisk nastał w drugiej połowie XVII wieku, gdy dobra Stawiski przeszły na własność Fortunata Zamoyskiego, herbu Grzymała, Łowczego Ziemi Łomżyńskiej i Starosty Wysokodworskiego.
Fortunat Zamoyski zapisał się złotymi zgłoskami w historii Stawisk. Zadbał o tę osadę. Jego staraniem około 1688 r. wieś Stawiski uzyskały prawa miejskie. Zmienił on wówczas nazwę Stawisk na „Fortunatowo” lecz ta nazwa się nie przyjęła.
Nadanie praw miejskich Stawiskom wpłynęło na rozwój miasta. Rozwinęły się tu fabryki sukna, kapeluszy, farbiarnia i gorzelnia. W latach 1870 -1921 Stawiski nie posiadały praw miejskich.
Fortunat Zamoyski odznaczał się szczególnym nabożeństwem do św. Franciszka z Asyżu. Zwrócił się więc w 1688 roku z prośbą do prowincjała franciszkańskiego prowincji litewskiej O. Marcjana Michałowskiego (1687-1690), o zezwolenie na sprowadzenie zakonników (franciszkańskich) do Stawisk.
Przybyli oni do Stawisk w 1688 roku i otrzymali ufundowany przez Zamoyskiego kościół i klasztor.
Nie był to jednak kościół parafialny, lecz zakonny dlatego też nie należały do niego żadne wioski. Znajdował się on na terenie parafii Poryte. Jego uposażeniem były dobra zapisane przez fundatora Fortunata Zamoyskiego.
Kościół w Stawiskach od początku swego istnienia, należał do Diecezji Płockej, aż do roku 1818, kiedy teren ten przyłączono do Diecezji Sejneńsko- Augustowskiej. W 1925 roku utworzono Diecezję Łomżyńska w skład której weszła parafia Stawiski.
Parafia Stawiski została erygowana 5 maja 1903 roku. Powstała ona z części parafii: Poryte, Romany, Dobrzyjałowo, Grabowo i Lachowo.
W skład parafii Stawiski weszły wówczas następujące miejscowości, z parafii Poryte: miasto Stawiski z wioskami Chmielewo, Budy Stawiski, Koziki, nadto majątki ziemskie: Grabówek i Stawiski wraz z folwarkiem Budy Stawiskie. Z parafii Romany doszły wioski: Barżykowo, Kuczyny, Michny, Tafiły, Cedry, Rogale i Rostki.. Z parafii Dobrzyjałowo: Cwaliny. Natomiast z parafii w Grabowie odłączono Skrodę Małą i Zabiele. Na koniec dołączono jeszcze folwark Laskowiec leżący w obrębie parafii Lachowo.
Krótka statystyka
W roku 1808 Stawiski liczyły – 1547 mieszkańców, w 1827 r. było 166 domów i 1776 mieszkańców, w 1857 r. 186 domów (12 murowanych) i 2570 mieszkańców, w 1921 r. 3017 mieszkańców, w 1932 r. jest 284 domów i 2,832 mieszkańców. Obecnie w 2010 roku w parafii jest 911 rodzin i 3345 mieszkańców.
Dobra Stawiski w roku 1886 składały się z folwarków: Stawiski, Smolniki i Sokolicha. Powierzchnia tych gruntów wynosiła 3 084 morgi.
Natomiast Gmina Stawiski w 1886 roku liczyła 8,163 mieszkańców i 19 182 morgów powierzchni. Obecnie Gminę Stawiski zamieszkuje łącznie 6 918 mieszkańców i zajmuje ona powierzchnię 16 555 ha.
W skład parafii aktualnie wchodzi miasto Stawiski, ze Smolnikami oddalonymi o 2 km oraz 15 wiosek:
Barżykowo 3 km
Budy Stawiskie 3 km
Cedry 3 km
Chmielewo 1,5 km
Cwaliny 6 km
Karwowo 7 km
Koziki 7 km
Kuczyny 2 km
Laskowiec 7 km
Michny 2 km
Rogale 2 km
Rostki 4 km
Skroda Mała 6 km
Tafiły 2 km
Zabiele 5 km